Sonbahar ve kış aylarında havanın
daha erken kararmasıyla güneş ışığından daha az yararlanma ve yaprakların
sararıp dökülmesi, artan yağışlar gibi hüznü çağrıştıran doğa olayları bazı
insanlarda depresif bir etki yaratır. Bu durum, sonbahar ve kış aylarında
yaklaşık olarak kasımdan marta kadar güneş ışığındaki azalmaya bağlı olarak
yaşanan ve mevsimsel duygudurum bozukluğu olarak adlandırılan bir depresyon
çeşididir (Finlayson 2003).
Kadınlarda bu bozukluğa yakalanma
riski erkeklerden 4 kat daha fazladır. Özellikle yeni doğum yapmış kadınlarda
daha sık görülmektedir. Yaş artışıyla mevsimsel duygudurum bozukluğu riski
azalma gösterir. İlerleyen yaşlarda kadın ve erkeklerde görülme sıklığı eşit
orandadır. Yaşça büyük çocuklar da mevsimsel duygudurum bozukluğuna duyarlıdır.
6-18 yaş arası çocuklarla yapılan bilimsel araştırma sonucuna göre; 6-15 yaş
aralığındaki çocuklarda mevsimsel duygudurum bozukluğuna rastlanmamaktadır. 16-18
yaş aralığındaki kişilerde sonbahar ve kış aylarında ilkbahar ve yaz aylarına
oranla depresyon seviyesinin daha yüksek olduğu bulunmuştur.
Günlerin kısalmasıyla belirtilerde artış
gözlenir. Bu nedenle mevsimsel duygudurum bozukluğu bulunan birçok kişi için en
zorlu aylar ocak ve şubattır. Mart ve nisanda günlerin uzamasıyla belirtilerde
azalma gözlenir. Tipik (enerji kaybı, baygınlık, kötü duygulanım gibi) majör
depresyon belirtileriyle benzer belirtilere sahiptir ancak atipik (kilo alma,
karbonhidratlı yiyecekler tüketme isteği, fazla uyku gibi) belirtileriyle mevsimsel
duygudurum bozukluğu majör depresyonla farklılık gösterir ve majör depresyonun
bir alt çeşidi olarak tanımlanır. Ayrıca mevsimsel duygudurum bozukluğunda majör
depresyondan farklı olarak belirtilerin görülmesi ve düzelmesi mevsimle
bağlantılıdır.
Belirtileri:
·
Ümitsizlik,isteksizlik
·
Kendini
değersiz hissetme
·
Suçluluk
duygusu
·
Uyku
bozukluğu
·
Enerji
kaybı, çabuk yorulma
·
İştah
eksikliği,iştahın azalması veya artması (daha çok karbonhidratı yiyeceklere
yönelme)
·
Sinirlilik,
karamsarlık
·
Anksiyete
·
Konsantrasyon
bozukluğu
·
Ölüm
düşünceleri ve intihar arzusu
Sebepleriyle ilgili tam bir görüş
birliğine varılamamasına rağmen kalıtım, stres ve biyokimyasal maddelerin
mevsimsel duygudurum bozukluğu üzerinde etkisi olduğu bilinmektedir. Mevsimsel
duygudurum bozukluğu olan kişilerin birinci derece akrabalarında özellikle
ebeveyn ya da çocuklarında bu durumun görülme olasılığı daha fazladır.
Mevsimsel duygudurum bozukluğunun biyokimyasal
sebeplerinden biri melatonin hormonunun fazla salgılanmasıdır. Beyinde bulunan
epifiz bezi melatonin hormonunu üretmekle görevlidir. Bu bez karanlık
ortamlarda hormon üretimini arttırır. Dolayısıyla sonbahar ve kış aylarında
günlerin kısalmasıyla güneş ışığından daha az yararlanıldığı için melatonin
hormonu üretiminde artış görülür. Melatonin hormonu insanın fiziki
hareketlerini yavaşlatan, uykulu ve bitkin hissettiren doğal bir
sakinleştiricidir. Ruh halini olumsuz yönde etkiler, kişinin uykulu ve yorgun
hissetmesine yol açar. Çoğu zaman on, on iki saat uyku yetersiz kalır. Zihinsel
ve bedensel verimlilik bitme noktasına gelir. Gecelerin uzun, gündüzlerin kısa
ve sisli olduğu kış aylarında insan normal olarak ihtiyaç duyduğundan daha
fazla melatonin üretir.
Bunlara karşın, güneşin
duygudurumumuzda olumlu bir etkisi vardır. Gözün ağ tabakasından alınan ve
sinirsel yolla epifiz bezine iletilen ışık melatonin üretimini azaltır ve
mutluluk hormonu olan seratonin üretimini arttırır. Bu nedenle sabah
saatlerinde parlak ışığa maruz kalmak depresyon hastalarında melatonin hormonu
üretimini baskılayabilir. Aslında güneş ışığının antidepresan etkisi
yarattığını söyleyebiliriz.
Ayrıca D vitamini eksikliğinin de
depresyonda rol oynadığı belirtilmiştir. İnsanların D vitamini ihtiyacının %90
ından fazlası güneş ışığı tarafından sağlandığından yetersiz güneş ışığı D
vitamini eksikliğine ve güneş ışığının antidepresan etkisinin kısıtlanmasına
yol açar.
Baş
etmek için öneriler:
Yaşamınızı
renklendirin!
Kıyafetlerinizde parlak renkleri tercih edin. İçinde bulunduğunuz ortama canlı
renkleri olan aksesuarlar ekleyin.
Olumlu
düşünün, mutlu hissedin! Ruhsal
dünyanızı pozitif düşüncelerle besleyin. Okuduğuz kitaplar, izlediğiniz filmler
sizi olumlu düşünmeye sevk edebilecek nitelikte olsun. Yakın çevrenizde
gerçekleşen olumsuzluklardan biraz uzaklaşmayı deneyin.
Güneşi
evinize davet edin! Evinizi
mutlaka belirli aralıklarla havalandırın. Perdelerinizi açın. Güneş ısıtmasa
bile evinize girsin.
Spor
yapın, dengeli beslenin! Mümkünse
kış ayları boyunca spora devam edin. Spor, fiziksel olduğu kadar ruh sağlığınız
için de oldukça faydalı. Bunun yanında, dengeli bir beslenme programı
oluşturarak beslenmenize özen gösterin.
Sosyal
yaşamınıza devam edin! Kış
geldiği için kendinizi evinize hapsetmeyin. Arkadaşlarınızla görüşün. Müzelere,
resim galerilerine geziler düzenleyin. Tiyatro ve sinemayı ihmal etmeyin.
Kışlık
hobiler edinin! Hobi,
zihninizin ve bedeninizin sevdiğiniz işle meşgul kalmasını sağlayarak mutlu
hissetmenize yardımcı olur. Heyecanla yapacağınız hobiler keşfedin.
Gönüllülük
çalışmalarına katılın! Bir
kurumda gönüllü olarak sosyal sorumluluk projelerine katkıda bulunabilirsiniz.
Gönüllülük esasıyla gerçekleştirdiğiniz çalışmalar “psikolojik iyi olma halinizi” doğrudan
etkileyecektir.
Kaynakça
Ekinci, M., Okanlı, A. &
Gözüağca, D.(2005). Mevsimsel depresyonlar ve başetme yolları.
Kurlansik, S.L. & Ibay, A.D.
(2013). Seasonal affective disorder.
Alpaycı, M., Özdemir, O., Erdem,
S., Bozan, N. & Yazmalar, L. (2012). Sunglasses may play a role in
depression.
Zulman, D. M. & Oren, D.A.
(1999). Seasonal affective disorder.
Yorumlar
Yorum Gönder