BEYNİMİZİN ESRARENGİZ İŞLEVİ: ALGI

Düşünme, problem çözme, yaratıcılık, dil gelişimi, hatırlama ve öğrenme gibi zihinsel süreçler davranışımızı ve yaşam biçimimizi şekillendirir. Vücudumuzda, bu zihinsel süreçlerin işleyişini sağlamak için çeşitli etkileşimli sistemler bulunur. Değişik zihinsel süreçlerde rol oynayan etkileşimli sistemler birbirinden farklıdır. Bu karmaşık sistemler sayesinde dış dünya ile bir bağ kurar ve uyum sağlarız.

Beklentilerimiz Algılarımızı Nasıl Etkiliyor?

Öncelikle, bahsedilen etkileşimli sistemler nedir, biraz anlayalım. Dış dünyada milyarlarca uyaran vardır. Bu uyaranların, beynimizde farklı nöron gruplarını uyarmasıyla birlikte sinirsel bir akım başlar. Akım oldukça kısa bir süre içinde çeşitli mekanizmalardan geçerek çıkış kanallarında sonlanır. Yani dış dünyada var olan uyaranlardan aldığımız girdileri koklama, işitme, dokunma, görme vb. gibi çıktılara çeviririz ve bunları duyular olarak deneyimleriz.

Peki, algı kavramı bu sistemin neresinde yer alır? Algı, dış dünyadan aldığımız girdilerle içsel beklentilerimizin, tahminlerimizin karşılaştırılması ve bir sonuca ulaşılmasıyla oluşur. Örneğin, doğru algıladığımızı sandığımız bir görüntü kişisel beklentilerimizden etkilenerek onu aslında olduğu gibi göremememize yol açabilir. Söylemek istediğim, deneyimlediğimiz duyular içinde bulunduğumuz bağlamın etkisiyle şekillenebiliyor!  

“Beyin kendi iç dinamiğine sahip döngüsel bir sistemdir.”  David Eagleman

Nörobilimci Eagleman’a göre biz dışarıdan aldığımız girdileri ancak beynimizin gizemli süzgecinden geçirdikten sonra fark edebiliyor, deneyimleyebiliyoruz. Sineztezik insanlar, beynin kendi iç dinamiğine sahip olma durumunun en iyi örneklerindendir. Sinestezi, bir rengin kokusunu almak, sesleri görüntü olarak algılamak gibi sıra dışı yaşantılardır. Bunlar, beyinde gerçekleşen ve bilinçli farkındalığın ötesinde süreçler sayesinde meydana gelir. Yani beynin kendi iç dinamiğinin doğal bir sonucu olarak ortaya çıkar.

İlginç Bir Deney: Tay Tatlıları

Beklentilerimizin algılarımızı nasıl etkilediği üzerine yapılan bir araştırmada; Avusturyalıların ve Tayların duyusal beklentileri ve algıları karşılaştırıldı. Deneklere, 3 farklı renkte (pembe, yeşil, sarı) 6 adet Tay tatlısı verildi. Bu tatlıların, içeriğindeki tüm malzemeler aynı sadece renkleri farklıydı. Deneklerin beklentilerini test etmek için önce tatlıların fotoğrafları bilgisayar monitöründen gösterildi. Tatlılardan hangilerini daha çok seveceklerini ve bu tatlıların ekşilik, acılık, tatlılık ve katılık bakımından nasıl olduklarını düşündükleri soruldu. Avusturyalı ve Tay deneklerin duyusal beklentileri alındıktan sonra, monitörde gösterilen tatlılar servis edildi. Sonuçlara göre; hem Avusturyalıların hem de Tayların tatlıların tadına baktıklarında, bekledikleri tattan daha farklı bir tat aldıkları bulundu. Bunun yanında Avusturyalıların ve Tayların duyusal beklentilerinin renge göre birbirlerinden farklılaştığı sonucuna varıldı. Avusturyalılar sarı tatlıyı tercih ederken, Tayların tercihi yeşil ve pembe tatlıdan yana oldu. Ayrıca, insanların renk tercihini o yiyecek için hangi renge daha alışkın olduğuna göre belirlendiği bulgusuna varıldı.

Aslına bakılırsa, duyularımızın yetenekleri olduğu kadar sınırlılıkları da vardır. Temel amaçları dünya hakkında bize farkındalık kazandırmaktır. Ancak bu farkındalığın tamamen doğru, gerçek veya objektif olması mümkün değildir. Bana göre işin en ilginç kısmı kendi ürettiğimiz algı yanılsamalarının farkında bile olamamamızdır. Bir nevi kendi kendimizi ustaca kandırıyoruz. Sanki gerçekten zihnimizin içinde bize algı yanılsamaları yaşatan bizden bağımsız biri var.

Kaynakça:

-          Eagleman, D. (2011). Incognito: Beynin Gizli Hayatı (Z. A. Tozar, Çev). İstanbul: Domingo.

-          Plotnik, R. (2009). Psikolojiye Giriş (T. Geniş, Çev). İstanbul: Kaknüs.

-          Canan, S. (2015). Kimsenin Bilemeyeceği Şeyler. İstanbul: Tuti Kitap.

-          Jantathai, S., Sungsri-in, M., Mukpraşirt, A., Duerrschmid, K. (2014). Sensory expectations and perceptions of Austrian and Thai consumers: A case study with six colored Thai desserts. Food Research International. 64:65-73.